αρχ. σελίδασυντακτική ομάδατρέχον τεύχοςπροηγ. τεύχηαναζήτησηοδηγίεςεπικοινωνίαenglish

τεύχος 15 (Φθινόπωρο 2009) περιεχόμενα περιλήψεις βιογραφικά

περιλήψεις

Απόστολος Κώστιος: Μουσικοθεραπεία: Η τέχνη στην υπηρεσία της επιστήμης (Α΄)

Το πρώτο μέρος της παρούσας πραγματείας περιλαμβάνει τρία κεφάλαια. Στο Πρώτο Κεφάλαιο, ο συγγραφέας επισημαίνει τις δυσκολίες ορισμού της Μουσικοθεραπείας και τους λόγους στους οποίους οφείλονται οι δυσκολίες αυτές, σχολιάζει τις επικρατέστερες προσπάθειες ορισμού και γενικά αναφέρεται στα επιστημολογικά προβλήματα του κλάδου. Το Δεύτερο Κεφάλαιο αφιερώνεται στην διαχρονική εξέλιξη της ιδέας της Μουσικοθεραπείας, από την εποχή των πρωτόγονων λαών ως τη σύγχρονη εποχή. Στο Τρίτο Κεφάλαιο εξετάζονται οι ιδιαιτερότητες της μουσικοθεραπευτικής αγωγής, οι οποίες οφείλονται στις ιδιαιτερότητες του βασικού εργαλείου της που είναι, φυσικά, η μουσική, η κατεξοχήν αφηρημένη τέχνη, καθώς και οι τρόποι αξιοποίησής τους για την ομαλή ανάπτυξη και ένταξη του ατόμου στην κοινωνία, την βελτίωση ή και αποκατάσταση της διαταραγμένης υγείας του, την ομαλή επανένταξή του. Η θεραπεία της μουσικής και η θεραπεία δια της μουσικής αποτελούν δύο λειτουργίες που αναδεικνύουν τη μουσική σε ύψιστο αγαθό της δημοκρατίας: Μουσική από όλους και για όλους, θεμελιώδης αρχή της Μουσικοθεραπείας.

Νίκος Μπουμπάρης: Δια-κινούμενοι ήχοι. Μελέτη για την κυκλοφορία της μουσικής ως πολιτισμικού αντικειμένου

Η πρωτόγνωρη παρουσία της μουσικής στην καθημερινή μας ζωή εκφράζει δυναμικούς τρόπους πολιτισμικής παραγωγής της μουσικής κατά τη δημιουργία, τη διανομή και την κατανάλωσή της σε πολλαπλούς χώρους και χρόνους. Στο πλαίσιο αυτό, το παρόν κείμενο επιχειρεί τη συστηματοποίηση των συνθηκών ροής της μουσικής ως πολιτισμικού αντικειμένου που συναρθρώνει δυναμικά ιδέες, υλικότητες, πρακτικές και εμπειρίες. Το προτεινόμενο τριμερές σχήμα «διαβίβαση – διασύνδεση – διάβαση» εστιάζει κυρίως στους τρόπους κυκλοφορίας της μουσικής σε αλληλενέργεια με τα ιδεολογικά, τεχνολογικά, οικονομικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα που αναπτύσσονται και μετασχηματίζονται από τα μέσα περίπου του 18ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας.

Ιωάννης Φούλιας: Οι μορφές σονάτας και η θεωρητική τους εξέλιξη: Θεωρητικοί του 20ού αιώνος (Γ΄)

Το όγδοο τμήμα της παρούσας εκτενούς επισκόπησης της θεωρητικής εξέλιξης των μορφών σονάτας από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα επικεντρώνεται κατ’ αρχάς στις πολύ γνωστές δημοσιεύσεις του Charles Rosen The Classical Style [Το κλασσικό ύφος] και Sonata Forms [Μορφές σονάτας]. Στα δύο αυτά βιβλία του, ο Rosen αναφέρεται εν συντομία στον παλαιότερο διμερή τύπο σονάτας, προκειμένου να δώσει έμφαση σε χαρακτηριστικά που αργότερα έγιναν θεμελιώδη ή περιττά για την μορφή σονάτας του ύστερου 18ου αιώνος· η θεωρία του θεμελιώνεται σε αρμονική βάση, όπως φανερώνει η προάσπιση της λεγόμενης “αρχής της σονάτας” και της έννοιας της “δομικής διαφωνίας”, ενώ παράλληλα πραγματεύεται διαφορετικούς τύπους σονάτας – καίτοι στενά συνυφασμένους με μουσικά είδη και άλλες μουσικές μορφές και μάλιστα όχι χωρίς καταφανείς αδυναμίες σε επίπεδο ορολογίας. Ο James Hepokoski έχει ανακατασκευάσει κριτικά και επαναξιολογήσει ορισμένα από τα αμφιβόλου εγκυρότητος αξιώματα του Rosen αναφορικά με την επίλυση των “δομικών διαφωνιών”, περιορίζοντας την επενέργεια της “αρχής της σονάτας” μόνο στην σχέση που διέπει την έκθεση και την επανέκθεση και εξετάζοντας ακόμη ιδιαίτερους τρόπους χειρισμού των πλαγίων θεμάτων που αίρουν τελείως την προαναφερόμενη επενέργεια. Το κείμενο ολοκληρώνεται με περαιτέρω μαρτυρίες (των Wallace Berry, Siegmund Levarie και Ernst Levy, Carl Dahlhaus, Clemens Kühn, Wolfgang Gersthofer, Jürgen Hunkemöller, James Webster, Nicholas Cook) για την διμερή μορφή σονάτας, όσον αφορά την τονική πλοκή και τα θεματικά της περιεχόμενα, την υποτιθέμενη εξέλιξη από την (διμερή) “μορφή σουΐτας” στην (τριμερή) μορφή σονάτας, αλλά και κριτήρια διάκρισης των δύο αυτών δομικών τύπων.

Risto Pekka Pennanen: Οργανολογική εξέλιξη και εκτελεστική πρακτική του ελληνικού μπουζουκιού (μέρος Β΄)

Η παρούσα εργασία πραγματεύεται διάφορα ζητήματα που αφορούν στο τρίχορδο και το τετράχορδο μπουζούκι: την ετυμολογία του όρου και άλλων σχετικών ορολογιών, τη δομική εξέλιξη της οικογένειας οργάνων αυτού του τύπου, την ηχητική και την χωροταξική οργάνωση των ορχηστρών με μπουζούκια, τα διαφορετικά κουρδίσματα και τη χρήση τους, καθώς και τη δαχτυλοθεσία (tactility) των δυο τύπων μπουζουκιού. Το μπουζούκι εντάσσεται στο γενικότερο θεωρητικό πλαίσιο του εκμοντερνισμού και εκδυτικισμού, προωθώντας μια ευρύτερη θεώρηση του οργάνου από τη συνήθη ελληνοκεντρική. Στις πηγές συμπεριλαμβάνονται εμπορικές ηχογραφήσεις και κινηματογραφικές ταινίες, καθώς και οπτικοακουστικό υλικό επιτόπιας έρευνας. Η μεθοδολογία της παρούσας εργασίας βασίζεται σε φιλολογική ανάλυση, κριτική των ιστορικών πηγών, εικονογραφική ανάλυση και ανάλυση της δαχτυλοθεσίας σε συνδυασμό με μουσική ανάλυση.

Δημήτρης Σαρρής: Μουσείο Αυτοσχέδιων Μουσικών Οργάνων: Από τη θεωρία στην διδακτική πράξη

Το Μουσείο Αυτοσχέδιων Μουσικών Οργάνων δημιουργήθηκε τον Μάιο του 2009, στο πλαίσιο της διοργάνωσης «Μαθητιάδα» στην Πρώτη Σερρών. Στο παρόν κείμενο, εξετάζονται οι κύριοι άξονες της φιλοσοφίας του μουσείου καθώς και το θεωρητικό υπόβαθρο της δημιουργίας του. Επίσης, αναλύονται ζητήματα ορισμού και προσδιορισμού του αντικειμένου του μουσείου, που είναι ό,τι στην ελληνική γλώσσα αποκαλούμε «αυτοσχέδια μουσικά όργανα». Η κατανόηση της παρουσίας και της χρήσης των οργάνων αυτών είναι σε μεγάλο βαθμό ένα ζήτημα πολιτισμικής σπουδής. Γι’ αυτό γίνεται αναφορά στο σκεπτικό και τη δράση του μουσειολόγου. Η ανάπτυξη της μουσειοπαιδαγωγικής και οι σύγχρονες σχέσεις μουσείου – σχολείου, συνάμα, συμβάλλουν στην ανάπτυξη ενός έντονα παιδαγωγικού χαρακτήρα για το μουσείο. Έτσι, μετά τον μουσειολόγο, ο παιδαγωγός είναι αυτός που μπορεί να δραστηριοποιηθεί και να αξιοποιήσει τις δυνατότητες που του δίνονται. Στο κείμενο αυτό, συζητούμε για όσα αναπτύχθηκαν στο Μουσείο Αυτοσχέδιων Μουσικών Οργάνων ως θεωρία και πράξη για την εκπαίδευση και, ειδικότερα, τη μουσική εκπαίδευση.

Μηνάς Ι. Αλεξιάδης: Το απαγορευμένο μουσικό θέατρο: όπερες και δημιουργοί στη σκιά του ναζισμού

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 και κυρίως μετά την άνοδο του Ναζισμού το 1933, τα περισσότερα γερμανικά οπερατικά θέατρα δεν υποστήριζαν πλέον τα μουσικοθεατρικά έργα συνθετών όπως οι Krenek, Weill, Hindemith αλλά και άλλων σημαντικών, όπως οι Ervin Schulhoff, Viktor Ullmann, Εrich Wolfgang Korngold κ.ά. Κατά την συγκεκριμένη περίοδο πολλοί συνθέτες, κυρίως εβραϊκής καταγωγής, υπέφεραν, συνελήφθησαν και έσβησαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως ή εξαναγκάσθηκαν, έμμεσα ή άμεσα, να εγκαταλείψουν τη Γερμανία.

Το άρθρο αυτό αναφέρεται στο περιεχόμενο, στις συνθήκες δημιουργίας και παρουσίασης αυτών των σημαντικών έργων, σε συνθέτες όπως οι προαναφερθέντες, αλλά και σε άλλους που δραστηριοποιήθηκαν στον ευρύτερο μουσικοθεατρικό χώρο, όπως οι Bruno Granichstädten, Paul Abraham, Wilhelm Grosz κ.ά. Ειδική αναφορά αφιερώνεται εδώ στον βοημό συνθέτη Ervin Schulhoff (1894-1942). Το τελευταίο τμήμα του άρθρου περιλαμβάνει ιστορική καταγραφή και σχολιασμούς για την ζωή και το έργο του συνθέτη Viktor Ullmann που πέθανε το 1944 στο στρατόπεδο του Auschwitz-Birkenau. Περιλαμβάνονται αναφορές για όλα τα μουσικοθεατρικά έργα του Ullmann και κυρίως για την μονόπρακτη όπερά του Der Kaiser von Atlantis / Ο Αυτοκράτωρ της Ατλαντίδας, που είναι το χαρακτηριστικότερο μάλλον μουσικοθεατρικό έργο σε αυτό το πλαίσιο διερεύνησης.

Χρήστος Ηλ. Κολοβός: Λούλα Μαύτα-Καλογερά (1900-1994)· δεκαπέντε χρόνια από το θάνατό της 

Λούλα Μαύτα, Κλειώ Καραντινού, Κούλα Κατσιμαντή, Κίμων Τριανταφύλλου, Μαγκλιβέρας, Σπύρος Μοτσενίγος, Ευαγγελίου, Λέκκας, Ιωάννης Π. Τζουμάνης, Γκύζας, Χωραφάδες, Σκαντζουράκης, αδερφοί Κοφίνο… Και πόσοι ακόμη έλληνες καλλιτέχνες των αρχών του 20ού αιώνα, για τους οποίους γνωρίζουμε λίγα, ελάχιστα ή και τίποτα για τη ζωή τους! Ευτυχώς όμως, που για την τέχνη τους ξέρουμε περισσότερα, μέσω φωτογραφικών και άλλων ντοκουμέντων της εποχής. Καλλιτέχνες που, παρ’ όλα τα εθνικά δεινά που κατέτρεξαν το λαό μας με τις γνωστές σε όλους μας συνέπειες, κατάφεραν με ατσαλένια θέληση, ασίγαστο πάθος και ζηλευτό ήθος, να μας κληροδοτήσουν έργο αξιομνημόνευτο.

Από τις εντονότερες παρουσίες της εποχής, με κάποια μικρά διαλείμματα λόγω προσωπικών «δεδομένων», υπήρξε και η πειραιώτισσα υψίφωνος Λούλα Μαύτα-Καλογερά (1900-1994). Μουσικός από τις λίγες, υπήρξε απόφοιτος του Ωδείου Πειραιώς, της Παιδαγωγικής Ακαδημίας και του Αρσακείου, αλλά και της Μουσικής Ακαδημίας της Βιέννης, μετεκπαιδευθείσα ακόμη σε Κολωνία και Βερολίνο. Επέστρεψε στην Αθήνα με το πέρας των σπουδών της (1930), όπου, με την περίσσεια προσφοράς που τη διέκρινε, συμμετείχε αφιλοκερδώς σε σπουδαίες «ιστορικές» παραστάσεις, όπως οι πρώτες πανελλήνιες εκτελέσεις του μοτσάρτειου Ρέκβιεμ, του Βασιλέα Δαβίδ του Χονεγκέρ, του Μπαρίς Γκοντουνώφ του Μουσόργκσκι, των Τραγουδιών για νεκρά παιδιά του Μάλερ, ολόκληρου του κύκλου της Ωραίας Μυλωνού του Σούμπερτ κ.ά. Σε πρώτη εκτέλεση προσέφερε ακόμη αρκετά ελληνικά έργα των Πονηρίδη, Σκλάβου, Λεβίδη, Μαρή, Βάρβογλη και Νεζερίτη, μεταξύ άλλων. Αναμφισβήτητα, η ελληνική μουσική και οι έλληνες συνθέτες, μαζί με την εκπαιδευμένη από αυτήν νεολαία, της οφείλουν απεριόριστη ευγνωμοσύνη για τη θέρμη και την αγάπη με την οποία τους περιέβαλε. Επί σειρά ετών δίδαξε στα Ωδεία Αθηνών και Πειραιώς, ενώ ανήκε και στο Δ.Σ. του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής».

Καλλιτέχνις πρώτης γραμμής, ανάμεσα σε εκείνους που διαψεύδουν στο έπακρον τη ρήση του Κρητικού μας Νίκου Καζαντζάκη: «Ο άνθρωπος, στην προσπάθειά του να γίνει υπεράνθρωπος, έγινε απάνθρωπος και έπαψε πια να είναι Άνθρωπος».

Αναστασία Κακάρογλου – Καίτη Ρωμανού: Απόσπασμα από το De l’état actuel de l’art musical en Égypte του Guillaume André Villoteau (Δ΄)

Συνεχίζοντας την δημοσίευση μετάφρασης της μελέτης του Guillaume André Villoteau «De la musique grecque moderne», που αποτελεί το τέταρτο κεφάλαιο της διατριβής του με τίτλο De l’état actuel de l’art musical en Égypte… (1826), δίδονται εδώ τα «Άρθρα» 6 και 7. Σε αυτά, ο Βιλοτώ εξηγεί με μουσικά παραδείγματα στην ελληνική και την ευρωπαϊκή σημειογραφία όσα δεν εξηγούνται στις Παπαδικές –αλλά κατάλαβε ο ίδιος από τις εξηγήσεις του Αδελφού Γεβραήλ– περί της ερμηνείας των συνθέσεων των νευμάτων και περί των μεγάλων υποστάσεων. Όλα τα μουσικά παραδείγματα στην μετάφραση που έγινε για την Πολυφωνία έχουν φωτογραφηθεί από την έκδοση του Βιλοτώ.