|
περιλήψεις
Γιάννης Μπελώνης: Η μουσική δωματίου στην Ελλάδα έως
τα μέσα του 20ού αιώνα
Στην παρούσα μελέτη επιχειρείται μια εκτενής
επισκόπηση της ιστορίας της μουσικής δωματίου στην Ελλάδα έως και τα μέσα του 20ού
αιώνα. Είναι σαφές ότι οι συνθήκες οι οποίες επικράτησαν στην Ελλάδα εντός των
χρονικών ορίων της προαναφερθείσας περιόδου δεν ευνόησαν τη δημιουργία έργων
μουσικής δωματίου, αν και αρκετοί έλληνες συνθέτες, σε περιόδους κατά τις οποίες
σπούδαζαν ή σταδιοδρομούσαν σε κάποια μεγάλη κεντροευρωπαϊκή πόλη, ασχολήθηκαν σε
πολύ μεγαλύτερο βαθμό με το συγκεκριμένο είδος. Με κεντρικούς άξονες αναφοράς τις
πολιτιστικο-κοινωνικές συνθήκες της περιόδου, την σχετική εργογραφία των ελλήνων
συνθετών, τα σύνολα μουσικής δωματίου που έδρασαν εντός της ελληνικής επικράτειας,
την μουσική εκπαίδευση και τον ρόλο του έλληνα ακροατή, ο συγγραφέας εξετάζει τις
διάφορες εξελίξεις στον τομέα της μουσικής δωματίου, εντοπίζοντας ταυτόχρονα τους
παράγοντες που έδρασαν ανασταλτικά στην περαιτέρω ανάπτυξή της στην Ελλάδα.
Αχιλλεύς Γ. Χαλδαιάκης: Από το Τυπικό της ακολουθίας
του όρθρου: Η επιβολή εξωψαλμικών ποιητικών κειμένων στον ψαλμό του πολυελέου
Στο τυπικό του όρθρου (και ιδιαίτερα στους ψαλμούς
που αποτελούν το σταθερό ρεπερτόριο αυτής της ακολουθίας), ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η
τακτική της επιβολής (εξωψαλμικών) ποιητικών κειμένων σε συνθέσεις πολυελέων.
Πρόκειται, προφανέστατα, για τη διαδικασία προσθήκης ή παρεμβολής ενός ποιήματος (το
περιεχόμενο του οποίου σχετίζεται πάντοτε με ιδιαίτερο εορτολογικό θέμα) πάνω στους
συνήθεις ψαλμικούς στίχους μιας δεδομένης σύνθεσης. Αυτή η τεχνική σχετίζεται μεν (πρωταρχικά
και κατεξοχήν) με τους πολυελέους (ειδικότερα με την πρώτη στάση του λεγόμενου Λατρινού
πολυελέου, με την οποία πρέπει αναμφίβολα να συνδεθεί), εμφανίζεται όμως σποραδικά και
στα αντίφωνα (στα λεγόμενα αντίφωνα της Θεοτόκου, αλλά κυρίως στα ψαλλόμενα κατά τη
Σύναξη των Ασωμάτων αντίφωνα), ενώ απαντά και ως σήμερα, στη γνωστή εκλογή Λόγον
αγαθόν, χάρη σε ευφυή έμπνευση του περίφημου μελοποιού Πέτρου του Μπερεκέτη. Ο ρόλος
αυτών των επιβαλλομένων κειμένων είναι σαφώς διττός, και ακριβώς αυτή τη διττή
διάστασή τους επιχειρώ να αναδείξω και να σχολιάσω στην παρούσα ανακοίνωση.
Από λειτουργική και τυπικολογική άποψη είναι
προφανές ότι, με την προσθήκη οποιουδήποτε ποιήματος πάνω σε ένα ψαλμικό στίχο, ένα “εννοιολογικά
ουδέτερο” ποιητικό κείμενο μετατρέπεται σε σύνθεση κατάλληλη για τον πανηγυρισμό
συγκεκριμένης εορτής. Για παράδειγμα, σε σχετική τυπική διάταξη (του δεύτερου μισού του
16ου αιώνα), που αναφέρεται στην εορτή της Σύναξης των Ασωμάτων, σημειώνονται τα εξής: «Είτα
ο πολυέλεος, μετά δε τον πολυέλεον αντίφωνον της εκλογής […] ψάλλομεν
δε εις την εκλογήν και τα εγκώμια τα τριαδικά, άπερ εισί ταύτα ύμνοι εις αντίφωνα
Ασωμάτων».
Από μουσικολογική άποψη είναι, επίσης, σαφές ότι, με
την προσθήκη οποιουδήποτε ποιήματος πάνω σε ένα ψαλμικό στίχο, προκύπτει μια μελική
και μορφολογική διαφοροποίηση μεταξύ των στίχων όπου το συγκεκριμένο ποίημα
προστίθεται και των υπόλοιπων (κοινών) στίχων της ίδιας σύνθεσης. Αυτός είναι και ο
λόγος που στη σχετική χειρόγραφη παράδοση οι στίχοι που φέρουν εξωψαλμικά κείμενα
χαρακτηρίζονται ως (ασματικά ή εόρτια) αλλάγματα.
Ιωάννης Φούλιας: Οι μορφές σονάτας και η θεωρητική τους εξέλιξη:
Θεωρητικοί του 19ου αιώνος (Α΄)
Το τέταρτο τμήμα της παρούσας εκτενούς επισκόπησης
της θεωρητικής εξέλιξης των μορφών σονάτας από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα ανοίγει με μια
παρουσίαση της θεώρησης του Jérôme-Joseph de Momigny επί του θέματος, η οποία δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε θεματικές επόψεις της μορφής, ωθώντας
στο περιθώριο τονικά-λειτουργικά και μακροδομικά ζητήματα. Πολύ πιο σημαντική, ωστόσο,
είναι η συμβολή του Antonín Reicha, που είναι η πρώτη στην οποία ο βασικός τριμερής τύπος σονάτας παρουσιάζεται ως
κανονιστικό διάγραμμα, κατάλληλο για διδακτικούς σκοπούς. Η συστηματοποίηση αυτή
έχει ασφαλώς αρνητικές και θετικές πλευρές, ιδίως όσον αφορά σε δυνατότητες
πολύπλευρης αναδόμησης της επανεκθέσεως. Μια ακόμη πρωτοτυπία
στην θεωρία του Reicha συνιστά η νύξη της μορφής σονάτας χωρίς επεξεργασία, ενόσω ο διμερής τύπος σονάτας έχει πλέον αφομοιωθεί πλήρως από τον
τριμερή. Η προσέγγιση του Heinrich Birnbach επί της μορφής σονάτας διατηρεί πολλά γνωρίσματα
της θεωρίας του ύστερου 18ου αιώνος (ιδίως του Koch), αν και εμπλουτισμένα με αρκετές τονικές και θεματικές παρατηρήσεις που
αναφέρονται σε συνθετικές εξελίξεις των αρχών του 19ου αιώνος. Μεγάλο ενδιαφέρον
παρουσιάζει η σαφής διάκριση τριών δομικών ενοτήτων στην τριμερή μορφή σονάτας, καθώς
επίσης η πραγμάτευση των άλλων τύπων σονάτας που μπορούν να εφαρμοσθούν σε αργά μέρη.
Κωνσταντίνος Τσαχουρίδης: Η παραγωγή της φωνής στο ποντιακό τραγούδι: μια πρώτη προσέγγιση
Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος της διδακτορικής μου
διατριβής και μια πρώτη προσέγγιση στη διερεύνηση της φωνητικής παραγωγής στο
ποντιακό τραγούδι του ελλαδικού χώρου. Βασισμένο σε επιτόπια έρευνα, φωνητική ανάλυση
λαϊκών τραγουδιστών με σημαντική επιρροή στην τρέχουσα πρακτική ερμηνείας, αλλά και
προσωπική εμπειρία, στοχεύει στην ανάδειξη των φωνητικών τεχνικών καθώς και του ρόλου
του ερευνητή-εκτελεστή σε παρόμοιες έρευνες. Μετά από μια σύντομη αναφορά στη
λειτουργία του φωνητικού μηχανισμού, η ανάλυση ξεκινά με την ασματομετρία
του Alan Lomax και την τοποθέτηση του ελληνικού παραδοσιακού τραγουδιού σε αυτό το
ογκωδέστατο διεθνές πείραμα. Κατόπιν, ερευνάται η χρήση του λάρυγγα και το εστιακό
σημείο της άρθρωσης-εκτέλεσης της φωνής στο ποντιακό ιδίωμα, το οποίο παρουσιάζει
ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτά τα δυο σημεία του φωνητικού οργάνου. Λόγω του γεγονότος
ότι η πλειονότητα των θεωρητικών μελετών για τη φωνή δεν πραγματεύεται την πρακτική
της χρήσης της, το παρόν άρθρο στοχεύει να «γεφυρώσει» αυτό το χάσμα αλλά και να
προβάλλει μια συγκεκριμένη άποψη στην εκτέλεση παραδοσιακών φωνητικών ιδιωμάτων και
στην γενικότερη χαώδη κατάσταση που επικρατεί στον τομέα της παραδοσιακής φωνής.
|
